نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

نويد شاهد: وصيتنامه هاي شهدا چشمه هاي جوشان و پرطراوت اند كه تشنگان حقيقت و معرفت را سيراب مي كنند و از آن روست كه رهبر كبير انقلاب حضرت امام خميني(ره) مطالعه و دقت در اين وصيتنامه ها را سفارش مي كردند

جنگ تحميلي، به عنوان حادثه¬اي تاريخي و اجتماعي بر زندگي و ذهن و زبان مردم ايران تأثير بسيارگذاشت. از اين رهگذر شعر به عنوان يكي از مهم¬ترين عرصه¬هاي تجلي اين رخداد و از قضا قابل بحث¬ترين آن مطرح است. شعر در دوره¬ي جنگ به نوعي نقشي ابزاري دارد. پرشتاب، لحظه اي و شعاري كه كاركرد انگيزشي، عاطفي و هم دلي در آن بسيار برجسته است. اما بعد از پايان جنگ، كاركرد زيبايي شناختي و ادبي با ورود تأملات شاعرانه، تا حد زيادي جاي گزين كاركردهاي دوره¬ي جنگ مي شود. اين مقاله بر آن است كه شعر جنگ را با توجه به نقش هاي ششگانه¬ي زبان(عاطفي، هم دلي، ترغيبي، ارجاعي، فرازباني، ادبي) ياكوبسن منتقد و نظريه پرداز مكتب فرماليسم بررسي نمايد و نشان دهد كه كدام يك از اين كاركردها در شعر دوره¬ي جنگ و كدام يك، در شعر پس از جنگ نمود بيش تري دارد. با نظر به اين كه ياكوبسن معتقد است كاركرد ادبي، يگانه كاركرد هنر زباني نيست، اما كاركرد مسلط و تعيين كننده¬ي آن است.

گسترده ترين نقش زن را در ترويج فرهنگ ايثار وشهادت در هشت سال دفاع مقدس مي توان مشاهده كرد؛ زناني كه با عزمي راسخ تصوير نويني از شخصيت زن ارائه دادند. آنان به جهانيان ثابت كردند كه با تمام وجود از دستاوردهاي انقلاب اسلامي كه حاصل خون جوانان، همسران و برادرانشان بود، محافظت مي كنند.ايستادگي و پايداري زنان مسلمان ايراني جلوه هايي جاودان وماندگار در تايخ معاصر ايران باقي گذاشت كه تا مدتها الگوي كامل عيار زن ايراني محسوب مي گردد. آنچه در مقاله حاضر مورد نظر است، تدوين باز تاب نقش سياسي - اجتماعي زن در ترويج فرهنگ ايثار و شهادت در شعر دفاع مقدس است. زنان شهيد، زنان رزمنده، زنان آواره، زنان آزاده وزنان پرستار مهمترين اسطوره هاي ايثار وشهادتند كه در تاريخ پرافتخار ايران اسلامي در آينة شعر دفاع مقدس انعكاس يافتند. ما در اين مجال به شمه اي از آن مي پردازيم.

واژه شهيد از اسماء الله مي باشد. اين واژه در لغت به معاني مختلف به كار رفته است. در اصطلاح «شهيد مسلماني است كه در راه خدا كشته شود». ادبيات اسلامي به مساله شهادت رويكردي ويژه دارد. در قران كريم ماده شهد يكصدوشصت (160) بار به صورت مشتقات مختلف ذكر شده است و احاديث متعدد نبوي و مروي از ائمه مساله شهيد و شهادت را چون ميراثي عظيم به ما رسانيده است. شعر عربي دوره اسلامي با توجه خاص به اين موضوع، ميزان تعهد خود را به ادبيات متعهد به اثبات رسانده است. حسان ابن ثابت، كعب بن مالك و عبدالله رواحه و شمار كثيري از شاعران مسلمان در اين دوره در پاسداري از حريم دين حق، با ايمان و سلاح لسان به جنگ با كفار رفته و آنگاه كه در صحنه كارزار شاهد نبرد اسلام و كفر هستند، با ترسيم دلاوريهاي جهادگران و دشمن تازيهايشان تاريخي هنرمندانه و مكتوب از آن دوره بر جاي گذاردند، اين اسناد هم اكنون در زمره شواهد تاريخي دوره صدر اسلام محسوب مي شود. با اين رويكرد اين مقاله درصدد تبيين جايگاه شهيد و شهادت در ادبياتي است كه مفتخر به حضور نبوي و علوي بوده است. همچنين نحوه برخورد شهيدان با موضوع شهادت از يك سو و نحوه مشاركت ادبيات در ترسيم مفهوم شهادت و ثبت وقايع تاريخي آن عصر به مصداق «الا الذين آمنوا» مهمترين جهت گيري اين مقال است.