نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

از دهه 1990ميلادي به اين سو، حجم عظيم و گسترده اي از توليدات علمي رشته هاي گوناگون علوم اجتماعي به موضوع سرمايه ي اجتماعي اختصاص يافته است. همگام با تحول نظريات توسعه اقتصادي، توجه دانشمندان علم اقتصاد توسعه نيز به اين مفهوم جلب گرديد، به گونه اي كه پس از گذشت كمتر از يك دهه از ورود اين مفهوم به ادبيات توسعه اقتصادي، حجم عظيمي از مقالات و مطالعات پيرامون بررسي عمل كرد و نقش آن در رشد و توسعه اقتصادي سامان يافت. توجه روزافزون جامعه علمي به اين موضوع، گذشته از مدگرايي علمي و آكادميك، به ويژگي بين رشته اي و مفهوم پيچيده آن باز مي گردد. از آنجا كه سرمايه ي اجتماعي داراي مصداق ها و كاركردهاي متنوعي مي¬باشد، لازم است مؤلفه ها وعناصر اصلي آن مورد شناسايي قرار گيرد، در غير اين صورت سرمايه ي اجتماعي تنها به عنوان يك مفهوم انتزاعي مطرح بوده و كاربرد سياست گذاري و برنامه ريزي نخواهد داشت. اين نوشتار مي كوشد تا با مراجعه به متون و نصوص اسلامي، با معرفي فرهنگ ايثار و شهادت به عنوان يكي از مؤلفه ها و نماگرهاي اصلي، از طريق ايجاد و تقويت اعتماد تعميم يافته و مشاركت عمومي بر استحكام سرمايه ي اجتماعي در انديشه ديني، موثر واقع گردد. فرهنگ ايثار و شهادت از آن دسته مفاهيم ناب اسلامي است كه مرز روشني ميان نظريات سرمايه ي اجتماعي از منظر اسلام و انديشه متعارف ترسيم مي نمايد. تحقق اين فرهنگ برجسته در كنار آثار و بركات فراوانش مي¬تواند از طريق كاهش هزينه تعاملات و قراردادهاي اجتماعي و تسهيل كنش هاي هدفنمد اجتماعي، نتايج پر ثمري در جامعه از خود برجاي گذارد. از جمله نتايج بسط فرهنگ ايثار و شهادت، كاهش فقر، كارآمدي حكومت و دولت و برقراري امنيت است كه مي¬تواند بستر مناسبي براي تحقق توسعه اقتصادي ايجاد نمايد.

مطالعات مختلف نشان مي دهد كه دست يابي به اطلاعات، بهره مندي از راهنمايي، پند واندرز، دل گرمي احساسي، حمايت عاطفي و مساعدت مالي و... از جمله منابع و مواهبي است كه از پرتو تعاملات اجتماعي حاصل مي گردد و افراد را قادر مي سازد تا در حوزه هاي مختلف زندگي(اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي) به موفقيت هاي بيش تري دست يابند. فرزندان شاهد در جريان زندگي فردي و اجتماعي خود با چالش هاي فراواني مواجه هستند كه در برخورد با اين چالش ها، نقش شبكه هاي اجتماعي آنان در فراهم نمودن انواع حمايت هاي اجتماعي بسيار با اهميت است. بدين جهت، پژوهش حاضر به دنبال آن است كه به بررسي حمايت اجتماعي ناشي از شبكه هاي اجتماعي در بين فرزندان شاهد بپردازد. بدين منظور با الهام از نظريه ي شبكه اجتماعي، با استفاده از روش پيمايشي ميزان حمايت اجتماعي ناشي از شبكه هاي اجتماعي در بين فرزندان شاهد دچار آسيب هاي اجتماعي در دو استان مازندران و گلستان مورد بررسي قرار گرفت. يافته هاي تحقيق مويد آن است كه فرزندان شاهد فقط از حمايت نسبتاً بالاي شبكه ي خانوادگي برخوردار هستند و بنا به دلايل مختلف آن ها از حمايت هاي حاصل از ساير شبكه هاي اجتماعي محروم مي باشند. فقدان حمايت اجتماعي از سوي ساير شبكه هاي اجتماعي، سبب گرديده كه سطح اعتماد اجتماعي در نزد اين افراد نيز پايين باشد. فقدان اعتماد اجتماعي در شرايط كنوني جامعه مي تواند پيامدهاي فردي و اجتماعي فراواني براي اين افراد به همراه داشته باشد.